آفاق و انفس
آفاق و انفس o(va) anfos\-\āfāq، اصطلاحی در عرفان و فلسفۀ اسلامی. آفاق، جمع اُفُق، به‌معنی کران، کرانه، ناحیه، کرانۀ آسمان، کنار و گرد بر گرد جهان؛ و انفس، جمع نَفس، به‌معنی ذات، روح و خود است. در اصطلاح متفکران اسلامی، دو واژۀ آفاق و انفس با توجه به قرآن (فصّلت / 41 / 53) در معنای جهان و انسان یا ظاهر و باطن یا عالم مادیات و مجردات به کار رفته است؛ چنان‌که عالم آفاقی کنایه از عالم ظاهر و عالم کبیر و عالم اجسام است، و عالم انفسی اشاره به عالم باطن و عالم صغیر و عالم ارواح دارد.
سیر در آفاق و انفس، یعنی تفکر در لطایف وجود آدمی و مشاهدۀ دقایق هستی، مطلبی است که به‌صورتهای مختلف در نوشته‌های دانشمندان اسلامی مطرح شده است.
در نظر عارفان، آفاق و انفس دو کتاب‌اند که باید رموز هستی را در آنها خواند: کتاب انفس که «تمامت آیات صفحات و اسماء الٰهی در آن مکتوب است»، و کتاب آفاق که تفصیل کتاب انفس است (اسیری، 463). عارف بر آن است که از سویی، از خودشناسی به خداشناسی برسد و از سوی دیگر، «به نظر اعتبار نگاه در افلاک و انجم و اختلاف سیر و اشکال ایشان» کند تا کمال قدرت الٰهی و حکم و تدبیر او را در نظام متقن عالم مشاهده
کند و این معنی «سبب ارتقاء وی بر مدارج کمال گردد» (همو، 167).
مآخذ
اسیری لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش کیوان سمیعی، تهران، 1337 ش؛ قرآن کریم.